Net weer retour van je reis en meteen alweer zin om de koffers te pakken? Denk er dan eens over na dat vervelen duizendmaal erger is dan een druk leven. Althans, dat bewijst professor Devisch, hoogleraar (medische ethiek en filosofie) aan de Universiteit in Gent. We werken niet om te leven, maar omgekeerd. Er is een einde gekomen aan de vakantieperiode. De gewoonten van alle dag zijn weer aangebroken. We zijn weer helemaal uitgerust, althans volgens het cliché dat de batterijen weer vol zijn. Hierdoor kunnen we er weer voor de volle honderd procent tegen.
Maar wat is dan toch de beweegreden achter het vele klagen? Na amper één werkdag zijn mensen alweer helemaal afgepeigerd en ervaren ze meteen weer tijdsdruk. Heeft die prijzige reis, waar we zo naar toe hebben geleefd en naar hebben gesmacht, dan niets opgeleverd? Of zijn er toch andere oorzaken voor het verschijnsel?
De vraag waarop dit artikel is gebaseerd is de volgende: Waarom gaan we eigenlijk op reis? Naast het feit dat we graag opscheppen met het vieren van vakantie op een verre bestemming, is het vaak ook de bedoeling om even lekker te relaxen. Vakantie wordt vaak genomen om activiteiten te doen die we als nuttig ervaren. Voor de één zijn dat sportieve activiteiten en een ander wordt juist blij van een vakantie aan de rand van het zwembad met een cocktail in de ene hand en een goed boek in de andere. In de eerste plaats wordt het vieren van vakantie vaak gezien als een gecontroleerde dagindeling.
De teleurstelling is vaak heel groot wanneer we ons weer op de werkvloer gaan begeven. Het alledaagse ritme op het werk is niet veranderd en de deadlines moeten nog steeds worden behaald. Daarnaast is de irritante collega nog steeds hetzelfde. Door dit onveranderde ritme is de zelfbeschikking en de controle in één klap weer verdwenen.
Zuipen van cocktails en biertjes in een all-in hotel
Een negatief beeld, waarmee de keerzijde van deze ‘vakantie’ eens zal worden benaderd. Stel je eens voor: het hele jaar doe je geen barst, tijdens de vakantie werk je even een aantal weken keihard om vervolgens weer een jaar geen barst te doen en elke dag cocktails en biertjes zuipen in een all-in hotel. Naar welke optie gaat je voorkeur? Het hele jaar werken of het hele jaar vakantie vieren? Het altijddurende nietsdoen is natuurlijk niet echt realistisch, maar hiermee wil de hoogleraar medische ethiek en filosofie de vraag opgooien die leidt tot nadenkstof: Wat als het altijddurende nietsdoen echt zou zijn? Het klinkt misschien in eerste instantie heel erg aanlokkelijk, maar zou de verveling niet gigantisch groot worden? De vraag zou kunnen worden gesteld aan eenzame personen met een wanhopige toekomst, ouderen in een verzorgingstehuis of aan werklozen. Je zal te horen krijgen dat ‘iets’ doen en waardering fundamentele elementen zijn voor geluk.
Het hersenspinsel van het eeuwige nietsdoen doet de professor denken aan Blaise Pascal, een Franse filosoof. Hij schrijft in zijn boekwerk, genaamd ‘Gedachten’, over de wisselwerking van verveling en iets willen doen. Hij concludeert uiteindelijk dat het leven op die manier ten einde komt. Aan de ene kant hebben we de ambitie om een rustig bestaan te hebben, maar aan de andere kant vinden we deze rust vreselijk. De rust die brengt namelijk verveling teweeg. De filosoof zegt dat we moeten ontkomen aan de rust en eigenlijk de drukte op moeten zoeken.
Filosoof Blaise Pascal neemt aan dat een persoon niet zal lukken om helemaal ‘niets’ te doen. Een recentelijk gedaan onderzoek naar deze vraag lijkt dat te beamen. Dr. Wilson Timothy (Virginia Universiteit), het brein achter het onderzoek, heeft proefpersonen de opdracht gegeven om alleen in een ruimte plaats te nemen zonder ‘iets’ te doen. De personen mochten gedurende de 6 – 15 minuten alleen maar nadenken. Niets doen gedurende dit bescheiden aantal minuten lijkt een makkelijk karwei, maar dit bleek tegenovergesteld. In het vervolg van het onderzoek kregen de proefpersonen de mogelijkheid zichzelf tijdens het ‘niets’ doen een elektrische stoot te geven. Tweederde van de (18) mannelijke proefpersonen greep deze kans tegenover een vierde van de (24) vrouwelijke proefpersonen.
Het volk zanikt al eeuwenlang over het ‘te druk hebben’
In herhaling: Het idee van het eeuwige niets doen klinkt best aanlokkelijk, maar zouden we dat daadwerkelijk willen? Is hopeloos vervelen niet akeliger dan het hebben van een beetje drukte? Er wordt natuurlijk altijd gemopperd en gezanikt over drukte, maar waarom laten we het haastige bestaan dan niet varen? Wanneer het echt zo verregaand zou zijn dat we maar een aantal weken per jaar als goede periode ervaren, dat kan toch niemand volhouden? Met andere woorden: wanneer een druk leven en werken alleen maar zou lijden tot een onbevredigend gevoel, dan waren deze beweegredenen nooit de aanleiding geweest voor het hedendaagse bestaan. Al eeuwenlang klagen we over een te druk bestaan, maar tegelijkertijd blijven we steeds harder arbeiden. Ondanks we vandaag de dag meer vrije tijd hebben dan onze voorouders, zaniken we over te korte dagen en lijkt het alsof we amper tijd overhouden.
Vanzelfsprekend moeten klachten serieus worden genomen, maar er zijn ogenschijnlijk genoeg mensen die het er voor over hebben om keihard te werken, zodat ze een fijn leven kunnen leiden. Ondanks we dus zaniken over te drukke daginvullingen, willen we kennelijk ook opklimmen in plaats van afdalen. We vliegen onszelf op sommige dagen voorbij, maar het is dan de kunst om het evenwicht terug te vinden. Na het terugvinden van dit evenwicht streven we naar beter en meer. Wat geeft een groter voldaan gevoel dan het behalen van goede resultaten of een deadline?
Ignaas Devisch doelt hierbij niet op het deel van de bevolking dat wordt uitgebuit en te hard moet werken voor hun geld, zoals de vrouwtjes die in ateliers in een verschrikkelijk tempo broeken in elkaar moeten naaien. We moeten onze ogen vooral niet sluiten voor de druk die de stimulans ‘tijd is geld’ teweeg brengt. Met die motivatie verlies je met relaxen namelijk heel veel geld. Met deze gedachtegang creëer je ook alleen maar tijdsdruk en gejaagdheid.
Fashionshows na het avondmaal is nog maar een voorbeeld
Als iedereen zo zit te mijmeren onder de tijdsdruk, wat is dan de reden dat we ons leven overvol plannen? Niet alleen de grote hoeveelheid hobby’s, maar ook de overvolle weekendplanningen zijn een raadsel. Nog niet eens gesproken over het veelvoorkomende plan om voor het dertigste levensjaar een wereldreis te hebben gemaakt. Is dit allemaal te wijten aan de economie of zit er een andere kant aan het verhaal? Naast tal van verplichte zaken bestaat ons leven ook uit veel dingen die we wensen te doen. De wens om ‘iets’ te ondernemen spoort ons daarbij aan. Deze prikkel beschouwd professor Devisch als een gunstig bezit. Degenen die deze prikkel, of drive, niet bezitten zullen sneller mijmeren over een tekort aan perspectief of gedrevenheid. Er kan worden gesteld dat verveling en een verminderde levenslust net zo erg, of nog erger, zijn dan het effect van overwerkt zijn of een (te) druk leven leiden. Geen daginvulling zorgt ervoor dat de levenslust afneemt en we mogelijkheden zien verdwijnen. Is rusteloos zijn dan toch beter dan lusteloos zijn?
Het belangrijkste is om iets te ontdekken waarmee we ons kunnen identificeren en waarvan we het gevoel hebben dat hetgeen ruimte biedt voor ontplooiing. Wanneer we deze ontdekking hebben gedaan, zullen we vast en zeker in mindere mate smachten naar de oneindige kalmte waarmee potentiële reizigers worden aangetrokken. De reisbrochures staan namelijk vol met dit beeld. Geen barst uitvoeren en het gejaagde leven even achter ons laten doet ons smachten naar momenten van kalmte en rust, maar waarom worden dan overal op vakantiebestemmingen activiteiten aangeboden om de kans op vervelen tegen te gaan? De activiteiten worden aangeboden in allerlei variaties, van karaokeavonden tot aquagym.
Het is een hele onderneming, bijna een dagtaak, voor de activiteitenbegeleiders om de naar afleiding zoekende reizigers te vermaken op hun vakantiebestemming.
Het is aannemelijk dat de retour kerende toerist tijdens de eerste dag na de vakantie vooral moet bijkomen van de inspannende reis. Misschien is het een idee om een al te snelle overgang te voorkomen. Toch is de ervaring omtrent deze overgang ook afhankelijk van de aard van de uit te voeren arbeid. Voor degene, die content is met het door hem of haar uit te voeren werk en de te verrichten activiteiten als nuttig ervaart, zal het smachten naar een verlaten eiland veel minder zijn.
Jammer genoeg moeten veel werknemers geestdodende activiteiten uitvoeren. Wanneer we het gevoel hebben dat we ons leven niet meer nuttig invullen doordat de te verrichten taken niet een duidelijk einddoel hebben, kan het probleem gezocht worden in het gebrek aan een nuttige invulling in plaats van het probleem te zoeken in de tijdsdruk.
Er bestaat geen rustgelegenheid of reis die deze plaaggeest weerstand biedt. En in zekere zin: dan voelt iedere werkdag aan als lood en niet alleen de eerste werkdag na het wederkeren van een reis.
Hoogleraar ethiek en medische filosofie aan Universiteit Gent, professor Devisch Ignaas, schreef onder andere het boek ‘Rusteloosheid’ (De Bezige Bij, 2016).
